Czy cukrzyca u partnera może mieć wpływ na zajście w ciążę? – odpowiada Mgr Joanna Wardenga Stan przedcukrzycowy po pierwszej ciąży – odpowiada Mgr Paulina Filipowicz Pomiar glukozy w 34 tygodniu ciąży – odpowiada Lek. Izabela Ławnicka Słodka mama - czyli cukrzyca ciążowa GDM. Cukrzyca ciążowa to cukrzyca, która pojawia się w ciąży i znika po jej zakończeniu. Cukrzyca to najczęstsze zaburzenie metaboliczne w ciąży, w Polsce rozpoznaje się ją u ok 5 % ciężarnych , a jej częstość nadal wzrasta. Cukrzyca nie jest obojętna ani dla kobiety, ani dla płodu. Katatonia – przyczyny, objawy, badania, leczenie, rokowanie. Katatonia oznacza wzrost napięcia mięśni w spoczynku (tzw. sztywność katatoniczna). Przyczyną są infekcje ośrodkowego układu nerwowego, najczęściej opryszczkowe zapalenie mózgu. Objawy katatoniczne mogą pojawić się również w przebiegu hiperkalcemii. Cukrzyca ciążowa a cukrzyca w ciąży czyli czy jedno i drugie oznacza to samo? Mylnym jest stwierdzenie, iż cukrzyca ciążowa i cukrzyca w ciąży oznacza to samo. Choć wyrażenia te brzmią wydawać by się mogło podobnie i odnoszą się do danego stanu, to w rzeczywistości, jedno i drugie pojęcie znacząco się między sobą różni. Zgaga w ciąży: sprawdzone sposoby. Aby złagodzić dolegliwości, możesz zażywać dostępne bez recepty leki neutralizujące nadmierną kwasowość soku żołądkowego. Sprawdź tylko (w ulotce), czy preparat mogą stosować kobiety w ciąży i, oczywiście, zachowaj umiar. Zanim jednak sięgniesz po leki, wypróbuj znane od lat sposoby na Pokutuje twierdzenie, że cukrzyca ciążowa automatycznie oznacza poród przez cesarskie cięcie. Na szczęście nie u wszystkich mam będzie ono niezbędne. Z pewnością ciężarne z cukrzycą są baczniej kontrolowane pod względem wagi dziecka, często kieruje się je do szpitala na wywołanie porodu po 38 tygodniu ciąży. . W organizmie przyszłej mamy zachodzi wiele zmian. Hormony ciążowe mogą wpływać na pracę narządów wewnętrznych – nie tylko rodnych. Może to prowadzić do rozwinięcia się wielu zaburzeń. Jednym z nich jest cukrzyca ciążowa. Sprawdź, jakie są jej objawy i sposoby leczenia. Cukrzyca ciążowa to hiperglikemia, pojawiająca się u ciężarnych, u których nigdy wcześniej nie stwierdzono podwyższonego poziomu glukozy we krwi. Jest to schorzenie przejściowe. Ustępuje po porodzie. Kobieta powinna jednak pamiętać, że w jej przypadku istnieje wyższe ryzyko wystąpienia cukrzycy typu II. Dlatego zalecane są regularne badania kontrolne. Objawy cukrzycy ciążowej to podwyższony poziom glukozy we krwi. Można go stwierdzić tylko w badaniach laboratoryjnych. Zwykle brak innych dolegliwości. U niektórych kobiet pojawiają się senność, częste oddawanie moczu, wzmożone pragnienie. Jednak objawy te mogą występować też w przebiegu zdrowej ciąży. Cukrzyca ciążowa musi zostać rozpoznana w odpowiednim momencie, ponieważ może stanowić zagrożenie dla rozwijającego się w macicy dziecka. Jednym z najczęstszych powikłań jest zbyt duża masa urodzeniowa noworodka (tzw. makrosomia). Istnieje również ryzyko powstania różnego rodzaju wad wrodzonych. Jakie są przyczyny cukrzycy ciążowej? Zbyt wysoki poziom glukozy we krwi ma związek z działaniem hormonów ciążowych. Niektóre z nich (progesteron, laktogen łożyskowy, estrogeny) działają antagonistycznie do insuliny – substancji, która ułatwia transport cząsteczek glukozy do wnętrza komórek, a tym samym reguluje jej stężenie. Do czynników ryzyka zalicza się: cukrzycę ciążową w poprzedniej ciąży, wysokie BMI przed ciążą, wiek kobiety powyżej 35 lat, wcześniejsze urodzenie dziecka z wadami lub masą ciała powyżej 4 kg, nadciśnienie tętnicze, występowanie cukrzycy u członków najbliższej rodziny. Warto pamiętać, że badaniami przesiewowymi w kierunku cukrzycy ciążowej powinny zostać objęte wszystkie kobiety w ciąży. Jak rozpoznać cukrzycę ciążową? Cukrzycę ciążową rozpoznaje się w doustnym badaniu tolerancji glukozy. Najpierw ciężarnej pobierana jest krew na czczo. Następnie spożywa ona roztwór wody z 75 g glukozy. Pobranie następuje jeszcze dwa razy – po godzinie i dwóch godzinach. Jeżeli jeden z wyników tych 3 pomiarów jest nieprawidłowy, lekarz może rozpoznać cukrzycę ciążową. Badanie to należy przeprowadzić w 24–28 tygodniu ciąży. Jak wygląda leczenie cukrzycy ciążowej? Po rozpoznaniu cukrzycy należy wprowadzić odpowiednią dietę. Powinna ona składać się z 30–50% węglowodanów (złożonych), 20–30% tłuszczów i 30% białka. Trzeba unikać produktów wysokoprzetworzonych, cukrów prostych, słodyczy, słodkich napojów. Wskazana jest też umiarkowana aktywność fizyczna. Przyszła mama powinna ponadto regularnie mierzyć poziom glukozy we krwi przy pomocy glukometru. Jeżeli po tygodniu nie nastąpi poprawa, konieczne jest włączenie farmakoterapii. Najczęściej stosuje się podskórne wstrzyknięcia z insuliny. Kobieta może wykonywać je samodzielnie. Cukrzyca ciążowa to przejściowa postać cukrzycy, która rozwija się w czasie ciąży. Najczęściej występuje w późniejszych stadiach ciąży, kiedy ilość cukru we krwi wzrasta z powodu zmian poziomu hormonów. Przeważnie znika po urodzeniu dziecka. Ta forma cukrzycy zwykle może być kontrolowana poprzez zmianę diety, a czasem także leki. W tym artykule opiszemy czego powinny unikać, a co mogą jeść kobiety z cukrzycą ciążową. Dieta cukrzycowa w ciąży – Co wolno jeść?Każda kobieta ze stwierdzoną cukrzycą ciążową powinna być pod opieką dietetyka, który dobierze odpowiednią dietę. Dieta cukrzycowa w ciąży powinna przede wszystkim być oparta o węglowodany, które posiadają niski indeks glikemiczny. Popularnymi źródłami takich węglowodanów są razowe pełnoziarniste makaronykasze gruboziarnisteotrębyCo jeszcze wolno jeść będąc na diecie cukrzycowej w ciąży? Przede wszystkim białka, które są jednym z ważniejszych składników pożywienia i są bardzo ważne jeśli chodzi o rozwój dziecka. Tutaj zalecane są np. takie produkty jak:mlekorybyjajachude mięsojogurty naturalneProdukty pochodzenia zwierzęcego powinny posiadać niską zawartość tłuszczu. W diecie cukrzycowej wolno jeść również warzywa, przede wszystkim takie które mają niski poziom węglowodanów. W diecie cukrzycowej u kobiet w ciąży powinny znaleźć się głównie takie warzywa jak:szparagiogórkisałatapomidorymarchewrzepaJeśli chodzi o owoce to można je spożywać, ale w niezbyt dużych ilościach. Istotne jest by owoce nie były zbyt dojrzałe. Żywność, którą można spożywać na diecie cukrzycowej w ciąży można również zakupić w specjalistycznych sklepach dla diabetyków. Poza tym sklepy takie jak oferują duży wybór produktów niezbędnych w leczeniu i kontrolowaniu cukrzycy do penównakłuwaczelancetyCzego nie wolno jeść będąc na diecie cukrzycowej w ciąży?To czego nie wolno jeść na diecie cukrzycowej w ciąży to przede wszystkim produktu spożywcze będące źródłem cukrów prostych oraz napoje. Spożywanie cukrów w ciąży nie jest bezpieczne zarówno dla zdrowia dziecka jak i matki. Należy wyeliminować takie produkty jak:wody smakowe i soki owocowesłodzone napojesłodycze i wyroby cukierniczemiód i dżemsuszone owoceżywność wysoko przetworzonamajonezowoce morzaPoza tymna diecie cukrzycowej w ciąży należy wystrzegać się spożywania tłustych mięs, serów czy wędlin oraz bardzo słodkich winogron czy bananów. Istotny jest też sposób przygotowania potraw. Nie jest wskazane spożywanie potraw smażonych – zamiast tego najlepiej wybrać gotowanie – posiłki mogą być też przygotowywane na parze. Jeśli już pieczone mięso to tylko z nieleczonej cukrzycy ciążowejNieleczona cukrzyca ciążowa może prowadzić do poważnych powikłań zarówno dla matki, jak i dziecka. Zwiększa również ryzyko porodu przedwczesnego, stanu przedrzucawkowego, niskiej masy urodzeniowej i poronień. Cukrzyca ciążowa zwiększa również prawdopodobieństwo, że kobieta zachoruje na cukrzycę typu 2 w późniejszym życiu. U kobiet, u których zdiagnozowana została cukrzyca ciążowa bardzo często pojawia się nadmierna masa ciała płodu – co wpływa niekorzystnie na sam poród. U kobiet z nieleczoną cukrzycą ciążową bardzo często pojawia się też nadciśnienie tętnicze i zakażenie dróg moczowych. Podsumowując – przestrzeganie diety cukrzycowej w ciąży jest bardzo ważne. Więcej na temat tej diety oraz przykładowy jadłospis można znaleźć tutaj: Dlaczego tak duży nacisk kładzie się na diagnozowanie cukrzycy ciężarnych, a w razie jej wystąpienia na działania mające zapewnić prawidłowy poziom cukru we krwi? Ponieważ podwyższona glikemia jest czynnikiem ryzyka wielu powikłań zarówno dla dziecka, jak i jego mamy. Cukrzyca ciążowa – zagrożenia dla dziecka Dzieci matek z cukrzycą ciężarnych narażone są na wrodzone wady serca, nerek i układu nerwowego. Częstym skutkiem cukrzycy ciążowej jest tzw. hipertrofia (inaczej makrosomia), czyli mówiąc najprościej – zbyt duża masa urodzeniowa, powyżej 4 kg, ale zdarza się też sytuacja odwrotna – dziecko rodzi się bardzo małe i mówimy wówczas o hipotrofii (mikrosomii), również będącej skutkiem przecukrzeń w okresie płodowym. Sama cukrzyca ciężarnych może powodować też opóźnienia w rozwoju płodu oraz przyczynić się do śmierci dziecka podczas porodu. Cukrzyca ciążowa a powikłania u mamy Zagrożenia jakie cukrzyca ciążowa niesie dla mamy to przede wszystkim częste infekcje dróg moczowych, ryzyko poronienia, wzrost ciśnienia tętniczego i wielowodzie, czyli nadmierna ilość płynu owodniowego. Ponadto, cukrzyca ciążowa jest bardzo istotnym czynnikiem wskazującym na ryzyko rozwoju u nich cukrzycy typu 2. w ciągu kolejnych 15-20 lat od porodu. Fakt nieradzenia sobie organizmu z wyzwaniem, jakim jest ciążą już świadczy o pewnym upośledzeniu w wydzielaniu i działaniu własnej insuliny. Zwykle z wiekiem stan ten się pogłębia. Młode mamy, które w czasie ciąży miały zdiagnozowaną cukrzycę ciążową powinny po porodzie prowadzić zdrowy i aktywny tryb życia. Przede wszystkim utrzymywać szczupłą sylwetkę, znaleźć czas na regularną aktywność fizyczną oraz zdrowo się odżywiać. Pewną podpowiedzią dotyczącą odżywiania mogą być zalecenia dietetyczne, jakich kobieta przestrzegała w czasie ciąży, by utrzymać normoglikemię (czyli prawidłowy poziom cukru we krwi). A zatem należy unikać obfitych posiłków oraz węglowodanów prostych, warto zrezygnować ze słodyczy, wyeliminować z diety soki i napoje. Podstawą menu powinny zostać węglowodany złożone, wartościowe białko, warzywa bogate w błonnik oraz owoce w ograniczonych ilościach. Konsultacja merytoryczna: dr n. med. Bogumił Wolnik, diabetolog ADC-41522 Niekontrolowana cukrzyca ciążowa może prowadzić do różnego rodzaju powikłań zarówno dla dziecka, jak i dla Ciebie. Duża część z nich związana jest z postępowaniem okołoporodowym. Wszystko zależy jednak od tego, czy Twoja glikemia w ciąży, zwłaszcza w jej drugiej połowie, była dobrze wyrównana. Sprawdź, co warto wiedzieć o porodzie przy cukrzycy ciążowej, a także jak dbać o siebie i o noworodka w pierwszych dniach i miesiącach jego życia. Jakie powikłania okołoporodowe może powodować niewyrównana glikemia przy cukrzycy ciążowej i jaki może mieć wpływ na poród? Zwłaszcza w drugiej połowie ciąży najczęściej występują zaburzenia gospodarki węglowodanowej i towarzyszące temu często zaburzenia gospodarki lipidowej. Glukoza przechodzi przez łożysko do płodu czego następstwem jest przede wszystkim nadmierne wzrastanie dziecka oraz szereg zaburzeń metabolicznych. Gdy masa urodzeniowa dziecka przekracza 90. centyl masy ciała dla odpowiedniego wieku płodowego, rasy i płci, mamy do czynienia z makrosomią. Wyodrębnia się trzy stopnie makrosomii: pierwszy, gdy masa urodzeniowa jest większa niż 4000 g, drugi, gdy masa urodzeniowa przekracza 4500 g, trzeci, gdy masa urodzeniowa jest większa niż 5000 g. Jaki wpływ na poród ma makrosomia? Przede wszystkim może przyczyniać się do przedłużającego się porodu, cesarskiego cięcia oraz urazów, w tym do dystocji barkowej, a w skrajnych przypadkach także do niedotlenienia płodu i nieprawidłowego rozwoju neurologicznego. Między innymi dlatego tak ważne jest dbanie o utrzymywanie poziomu glukozy w normie – wyregulowana glikemia nie powinna przyczynić się do powstania niebezpiecznych powikłań okołoporodowych. Innym, charakterystycznym powikłaniem matczynej hiperglikemii jest tzw. fetopatia cukrzycowa, czyli zespół zaburzeń noworodkowych powstałych na skutek hiperinsulinemii płodowej w drugiej połowie ciąży. Do powikłań tych należą: nadmierna masa urodzeniowa, przerost narządów (organomegalia), przerost tkanek, w których metabolizm glukozy jest uzależniony od insuliny, nadmierne otłuszczenie, hipoglikemia, hiperbilirubinemia, zaburzenia elektrolitowe, niedojrzałość płuc w stosunku do wieku ciążowego. Stale utrzymująca się nadmierna podaż glukozy z krwi matki przez łożysko do płodu i jej zatrzymanie po porodzie, może też w efekcie skutkować niedocukrzeniem płodu w okresie okołoporodowym, które może być niebezpieczne dla nie w pełni dojrzałych komórek nerwowych noworodka. Właśnie dlatego po porodzie noworodki urodzone przez mamy z cukrzycą ciążową powinny mieć zbadaną glikemię już w pierwszych godzinach po przyjściu na świat. Warto wiedzieć! Jak powstaje niedocukrzenie organizmu dziecka? W trakcie ciąży powikłanej cukrzycą ciążową, gdy glikemia jest niewyrównana, dziecko otrzymuje od matki za dużo glukozy. Wówczas naturalną reakcją organizmu dziecka jest zwiększona produkcja insuliny przez komórki β trzustki dziecka. Insulina odpowiada za regulowanie poziomu cukru we krwi, w związku z czym jej nadmiar po porodzie, kiedy dziecko nie otrzymuje już glukozy od matki, może powodować niedocukrzenie. Jakie konsekwencje dla mam może nieść nieprawidłowo leczona cukrzyca ciążowa? Jest to przede wszystkim większe prawdopodobieństwo: porodów zabiegowych, cesarskich cięć, porodów indukowanych, urazów okołoporodowych, np. uszkodzeń dróg rodnych i krocza, zwiększonej okołoporodowej utraty krwi, nadciśnienia indukowanego ciążą oraz stanu przedrzucawkowego. Pamiętaj! Wykrycie cukrzycy ciążowej nie jest równoznaczne z wystąpieniem powikłań ani u Ciebie, ani u dziecka. Przyszłe mamy z cukrzycą ciążową mogą urodzić całkowicie zdrowe dzieci. Warunkiem jest prawidłowa kontrola glikemii. Można to osiągnąć przede wszystkim odpowiednią dietą, uzupełnioną aktywnością fizyczną, odpoczynkiem i odpowiednią ilością snu. W trakcie ciąży powikłanej cukrzycą konieczne jest kontrolowanie poziomu cukru kilka razy dziennie. Można to robić szybko i wygodnie np. dzięki systemowi FreeStyle Libre. Jak postępować z dzieckiem po porodzie przy cukrzycy ciążowej? Jeśli masz cukrzycę ciążową, przygotuj się na to, że bezpośrednio po porodzie dziecko będzie musiało mieć zmierzoną glikemię (o czym wspominamy przy okazji niedocukrzenia organizmu noworodka). Jeśli glukoza będzie za niska, konieczne będzie dożylne podanie glukozy, ponieważ w pierwszych godzinach po porodzie ilość Twojego pokarmu może być znikoma. Jeśli okaże się, że dziecko będzie miało tendencje do niskich cukrów, które mogą powodować zaburzenia adaptacyjne, noworodek może być przekazany na oddział noworodkowy, aby tam został poddanym ściślejszej obserwacji. Ponadto, dzieci matek z cukrzycą ciążową mają większą skłonność do żółtaczek noworodkowych. Zwykle żółtaczka noworodkowa mija po kilku dniach, jednak gdy jest zbyt wysoka, dziecko musi zostać na oddziale. Zdarza się, że wykonuje się tzw. fototerapię, która przyczynia się do szybszego znikania żółtaczki. Ważne! Ponieważ cukrzyca ciążowa zwiększa ryzyko rozwoju cukrzycy typu drugiego oraz otyłości u dziecka w późniejszym czasie, już od pierwszych miesięcy życia musisz dbać o to, by dziecko nie było przekarmiane, a także kontrolować przyrost jego masy ciała. O co powinna zadbać po porodzie mama z cukrzycą ciążową? Po 6 tygodniach od porodu powinnaś wykonać powtórne badanie obciążenia glukozą, czyli test OGTT. Dzięki temu badaniu możliwa będzie ocena, czy cukrzyca ciążowa była faktycznie stanem przejściowym. Poza tym po przebytej cukrzycy ciążowej zwiększa się prawdopodobieństwo rozwoju cukrzycy typu 2 po kilku latach po porodzie. W związku z tym należy kontrolować poziom cukru co najmniej raz w roku na czczo (ewentualnie powtarzać test OGTT). Musisz też zdrowo się odżywiać, regularnie uprawiać aktywność fizyczną, wysypiać się i dążyć do utrzymania prawidłowej masy ciała. Bibliografia Źródła z przypisów: Standardy Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego postępowania u kobiet z cukrzycą, [w:] Ginekol Pol., Nr 6, 82, 2011, s. 474-479. Wender-Ożegowska E., Olejniczak D., Cukrzyca ciążowa. Definicja, diagnostyka, postępowanie i edukacja, Wyd. 6, 2019, s. 19. Helwich E., Makrosomia – noworodek zbyt duży do wieku płodowego, Medycyna Praktyczna, dostęp: [ Katra B., Cukrzyca ciążowa, Dostęp: [ Pozostałe źródła: Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2017 – Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, [w:] Diabetologia Praktyczna 2017 tom 3, suplement A, Dostęp: [ Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2020 – Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, [w:] Diabetologia Praktyczna, tom 6, nr 1, 2020, Dostęp: [ Sieradzki J., Czy zmiana stylu życia ma jeszcze znaczenie?, [w:] Diabetologia – postępy 2013/2014. Med. Prakt., 2014. Dostęp: [ Grzelak T., Janicka E., Kramkowska M., Walczak M., Czyżewska K., Cukrzyca ciążowa – skutki niewyrównania i podstawy regulacji glikemii, [w:] Nowiny Lekarskie 2013, 82, 8, 163–169, dostęp: [ ADC-29683 Cukrzyca ciążowa – ta informacja spadła na mnie jak grom z jasnego nieba. Nie wiedziałam na ten temat absolutnie nic. Owszem od czasu do czasu obiło mi się o uszy, że ktoś cukrzycę w ciąży miał, ale że padnie na mnie? Nigdy nie przypuszczałam, że dosięgnie również mnie. A okazało się, że jestem nawet w grupie ryzyka – chociaż nigdy tak o sobie nie myślałam. BADANIA WSPÓŁCZESNEJ DIETETYKICZĘSTOTLIWOŚĆPOWIKŁANIA CUKRZYCY CIĄŻOWEJDWA TYPY CUKRZYCY CIĄŻOWEJZe względu na sposób leczenia można wyróżnić dwa typy cukrzycy ciążowej:POSTĘPOWANIE Z CUKRZYCĄ CIĄŻOWĄCele leczenia dietetycznego cukrzycy w ciąży:ROZPOZNANIE CUKRZYCY CIĄŻOWEJCZYNNIKI RYZYKA CUKRZYCY CIĄŻOWEJKiedy powinnam przejść testy przesiewowe?Badanie krwi w pierwszym trymestrzePoza grupą ryzyka cukrzycy ciążowejWyniki badania krwi na czczo i ich interpretacjaPoniżej 3 scenariusze, zależne od wyników Twoje badania glukozy we krwi:Grupa ryzyka cukrzycy ciążowejBadanie w trzecim trymestrzeRezultaty doustnego testu tolerancji glukozy – OGTTINDEKS GLIKEMICZNYINDEKS GLIKEMICZNY NISKIINDEKS GLIKEMICZNY ŚREDNIINDEKS GLIKEMICZNY WYSOKIDlaczego lepiej wybierać ciemny chleb?PSYCHODIETETYKAAgnieszka Gawlicka o sobieKONKURS: INDYWIDUALNA DIETA DLA CIEBIEJeśli jesteś w ciąży, po ciąży, planujesz ciążę, masz cukrzycę ciążową lub nie, chcesz schudnąć lub przybrać na wadze lub po prostu chcesz rozpocząć nowy etap w swoim życiu – odpowiedź na pytanie:CO DIETA ZMIENI W TWOIM ŻYCIU?Polecam Wam również artykuł o cukrzycy ciążowej u Mamyginekolog do dzielenia się swoimi doświadczeniami w komentarzach pod wpisem w temacie cukrzycy ciążowej. Jeśli tak samo jak ja, przechodzisz cukrzycę w ciąży, koniecznie daj znać: w jaki sposób dowiedziałaś się o swojej cukrzycy, jak sobie z nią radzisz oraz jak czujesz się w ciąży? Dajmy wsparcie innym słodkim mamom, które być może szukają informacji na temat cukrzycy w ciąży. Wiem, że nie jestem sama – Ty też nie. Razem będzie nam raźniej 🙂ROZWIĄZANIE KONKURSU BADANIA WSPÓŁCZESNEJ DIETETYKI Cukrzyca ciążowa, cukrzyca ciężarnych (ang. Gestational Diabetes Mellitus, GDM) stanowi najczęściej występujące zaburzenie metabolizmu węglowodanów, tuż obok cukrzycy typu 1 (T1D) oraz cukrzycy typu 2 (T2D). Jest stanem nietolerancji węglowodanów prowadzącym do hiperglikemii (wzrost stężenia glukozy we krwi powyżej górnej granicy normy) o różnym nasileniu, który pojawia się lub zostaje po raz pierwszy rozpoznany w czasie ciąży. CZĘSTOTLIWOŚĆ Nie ma dokładnych danych epidemiologicznych dotyczących rozpowszechnienia cukrzycy ciążowej. Jej częstość występowania szacuje się na 3–20%. Wystąpienie cukrzycy ciążowej jest związane z podwyższonym ryzykiem pojawienia się powikłań zarówno u matki, jak i dziecka. U matki najczęstszym powikłaniem, które może pojawić się w przyszłości, jest wystąpienie T2D. Szacuje się, że w czasie 5–10 lat po porodzie u co 2 kobiety z przebytą GDM rozwija się nietolerancja węglowodanów lub jawna cukrzyca. Badania przeprowadzone w ośrodku poznańskim wykazały, że w ciągu sześciu lat po przebyciu GDM 56,2% spośród 153 przebadanych pacjentek miało rozpoznaną nietolerancję węglowodanów lub cukrzycę. Duża metaanaliza wykazała, że ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 u kobiet po przebytej GDM jest 7-krotnie wyższe niż u kobiet z normoglikemią w czasie ciąży. Innymi matczynymi powikłaniami GDM są: nadciśnienie tętnicze i stan przedrzucawkowy, wielowodzie, cięcie cesarskie, poród przedwczesny. Należy również zwrócić uwagę na to, że przebyta cukrzyca ciążowa jest jednym z głównych czynników ryzyka dla rozwoju chorób sercowo-naczyniowych wymienianych wśród otyłości, hipercholesterolemii, palenia tytoniu czy nadciśnienia tętniczego. POWIKŁANIA CUKRZYCY CIĄŻOWEJ Do najczęstszych powikłań cukrzycy ciążowej dotyczących płodu należą: makrosomia, dystocja barkowa, poród przedwczesny, kardiomiopatia, poronienie. Hiperglikemia in utero może po urodzeniu wiązać się z następującymi powikłaniami: hipoglikemia, niedojrzałość płucna, niska masa urodzeniowa, zmiany w rozwoju motorycznym, hiperbilirubinemia, hipokalcemia, hipomagnezemia oraz zwiększone ryzyko wystąpienia otyłości, zespołu metabolicznego oraz cukrzycy typu 2 w przyszłości. Skuteczna diagnostyka, jak i leczenie cukrzycy ciążowej, z uwagi na wyżej wymienione możliwe powikłania, są niezwykle istotne. Wprowadzenie odpowiedniej diety i/lub insulinoterapii pozwala na zmniejszenie ich liczby zarówno u matki, jak i u dziecka. Ważna jest także opieka specjalistyczna nad kobietą z przebytą cukrzycą ciążową po rozwiązaniu. Prawidłowe leczenie cukrzycy ciążowej pozwala na prewencji cukrzycy typu 2, zespołu metabolicznego oraz chorób sercowo-naczyniowych w grupie matek i ich dzieci. Cukrzyca ciążowa rozpoznawana jest po wykonaniu doustnego obciążenia glukozą (75 g) między 24 a 28 tygodniem ciąży, kiedy jeden z wyników obciążenia jest nieprawidłowy. DWA TYPY CUKRZYCY CIĄŻOWEJ Ze względu na sposób leczenia można wyróżnić dwa typy cukrzycy ciążowej: G1 – nieprawidłowa tolerancja glukozy z normoglikemią przebiegającą w warunkach przestrzegania diety, G2 – hiperglikemia na czczo lub poposiłkowa mimo stosowania diety; konieczne leczenie dietą i insuliną. W Polsce brak jest szczegółowych wytycznych dotyczących postępowania dietetycznego u kobiet z cukrzycą ciążową. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne w swoich zaleceniach z 2017 roku mówi o następującym leczeniu dietetycznym: · „40–50% węglowodanów (ok. 180 g węglowodanów/dobę), w diecie preferowane węglowodany o niskim indeksie glikemicznym; · 30% białka (1,3 g/kg mc); · 20–30% tłuszczów (w tym 29,0 kg/m2 do 18 kg dla BMI < 19,8 kg/m2); · stosowanie sztucznych środków słodzących jest dozwolone, za wyjątkiem sacharyny, która przechodzi przez łożysko, a jej wpływ na płód nie jest do końca znany; · zaleca się podawanie preparatów witaminowych ogólnie dostępnych na polskim rynku farmaceutycznym, zgodnie z zaleceniami obowiązującymi dla wszystkich ciężarnych”8. Niektóre z powyższych zaleceń mogą budzić wątpliwości interpretacyjne. Nie ma rozgraniczenia dla poszczególnych kwasów tłuszczowych. Ponadto zalecane przyrosty masy ciała w czasie ciąży są wartościami zaleceń z 1990 roku. W roku 2014 Institute of Medicine opublikował nowe zalecenia dotyczące przyrostów masy ciała w czasie ciąży. Nowelizacja Norm Żywienia dla ludności polskiej opracowana w 2012 roku przez Instytut Żywności i Żywienia mówi o normach spożycia makro- i mikroskładników odżywczych dla kobiet w ciąży niepowikłanej. Nie ma wzmianki o ciąży powikłanej cukrzycą ciążową. Również w innych źródłach brak jest takich informacji. Można zatem przyjąć, że zapotrzebowanie energetyczne kobiet ciężarnych z GDM jest takie samo jak zdrowych ciężarnych. Literatura zagraniczna określa ramy dla żywienia w czasie cukrzycy ciążowej. Bardzo mocno podkreśla się, że postępowanie żywieniowe w cukrzycy ciążowej to kamień węgielny całego leczenia. Brak jest jednak, również za granicą, jasnych wytycznych żywieniowych dotyczących kobiet z cukrzycą ciążową. Mało jest również badań na ten temat, a jeśli są, to ich wyniki nie są jednoznaczne. Ponadto kryteria rozpoznania cukrzycy ciążowej i zalecenia dotyczące samokontroli różnią się od tych w Polsce. Dlatego nie jest łatwo porównywać wyniki badań polskich i zagranicznych. POSTĘPOWANIE Z CUKRZYCĄ CIĄŻOWĄ Prowadzenie prawidłowego sposobu odżywiania podczas cukrzycy ciążowej jest niezmiernie ważne. Leczenie dietetyczne wraz z aktywnością fizyczną jest pierwszym rodzajem leczenia, jakie jest wprowadzane podczas pierwszej konsultacji lekarskiej. Amerykańskie Towarzystwo Diabetologiczne (ADA) zaleca zindywidualizowaną konsultację dietetyczną, która ma uwzględniać zwyczaje żywieniowe pacjentki oraz jej upodobania smakowe. Istotne jest również to, aby zaplanowane posiłki były odpowiedzią na obserwowaną w samokontroli glikemię (stężenie glukozy we krwi). Cele leczenia dietetycznego cukrzycy w ciąży: utrzymanie normoglikemii (prawidłowego stężenia glukozy we krwi), brak ketonurii (brak w moczu ciał ketonowych), prawidłowy przyrost masy ciała kobiety w ciąży. ROZPOZNANIE CUKRZYCY CIĄŻOWEJ Na cukrzycę ciążową zapada jedna na 25 ciężarnych (około 4% wszystkich ciąż). Przyczyny, dla których niektóre kobiety na nią zapadają a inne nie, nie są do końca znane. Istnieją jednak czynniki ryzyka, które zwiększają prawdopodobieństwo, że zachorujesz na cukrzycę ciążową. CZYNNIKI RYZYKA CUKRZYCY CIĄŻOWEJ · Ciąża po 35. roku życia · W wywiadzie porody dzieci o dużej masie ciała (więcej niż 4000 g) · Urodzenie noworodka z wadą rozwojową · Zgony wewnątrzmaciczne w wywiadzie · Nadciśnienie tętnicze · Nadwaga lub otyłość · Rodzinny wywiad w kierunku cukrzycy typu 2 · Rozpoznanie cukrzycy ciążowej w poprzednich ciążach · Poprzednie ciąże – wielorództwo Kiedy powinnam przejść testy przesiewowe? Rozpoznanie cukrzycy ciążowej odbywa się dwustopniowo. Pierwsze badanie odbywa się na początku ciąży. Jest ono przeprowadzane aby upewnić się że nie cierpisz na cukrzycę przedciążową, która nie została wcześniej zdiagnozowana. Drugie badanie odbywa się w trzecim trymestrze ciąży i diagnozuje cukrzycę ciążową. Badanie krwi w pierwszym trymestrze Jeśli zaszłaś w ciążę, Twój ginekolog na pierwszej wizycie zleci badanie poziomu glukozy we krwi. Jest to rutynowe badanie, które powinna przejść każda ciężarna w pierwszym trymestrze ciąży. Poza grupą ryzyka cukrzycy ciążowej Jeśli nie jesteś w grupie ryzyka (lista powyżej), to będzie to badanie krwi żylnej na czczo. Wyniki badania krwi na czczo i ich interpretacja Poniżej 92 mg/dl – Prawidłowy wynik – norma 92 do 125 mg/dl – Nieprawidłowy wynik Ponad 125 mg/dl – Nieprawidłowy wynik Poniżej 3 scenariusze, zależne od wyników Twoje badania glukozy we krwi: 1. Jeśli wynik testu na czczo jest prawidłowy, to cukrzycy nie stwierdzono na tym etapie. Lekarz zleci kolejny test w trzecim trymestrze ciąży (między 24 a 28 tygodniem) 2. Jeśli wynik testu na czczo wykazał wynik między 92 a 125mg/dl, to Twój lekarz zleci dodatkowy test obciążenia glukozą OGTT. · Jeśli OGTT potwierdzi nieprawidłową glikemię – zostaje stwierdzona ciążą powikłana cukrzycą. · Jeśli OGTT wykaże cukier w normie – nie ma cukrzycy ciążowej, kolejne badanie między 24 a 28 tygodniem ciąży 3. Jeśli wynik badania na czczo wykazał wynik ponad 125 mg/dl, to lekarz zaleci powtórzenie badania krwi na czczo. · Jeśli powtórzone badanie krwi na czczo potwierdzi nieprawidłową glikemię, to również zostaje stwierdzona ciąża powikłana cukrzycą · Jeśli powtórzone badanie wykaże glikemię w normie, to nie stwierdzi się cukrzycy, kolejny test między 24 i 18 tygodniem Grupa ryzyka cukrzycy ciążowej Jeśli znajdujesz się w grupie ryzyka cukrzycy, lekarz od razu zaleci OGTT – doustny test obciążenia glukozą. Interpretacja wyników poniżej. Jeśli Twoje wyniki nie wykazały cukrzycy ciążowej, ale zauważysz u siebie objawy cukrzycy, jak najszybciej zgłoś się do lekarza prowadzącego ciążę. Lekarz wtedy zaleci dodatkowe badania diagnostyczne, nie czekając na termin kolejnego badania przesiewowego. Badanie w trzecim trymestrze Jeśli nie zdiagnozowano u Ciebie cukrzycy w pierwszym trymestrze, to teraz lekarz zleci jeszcze jedno badanie – będzie to badanie obciążenia glukozą OGTT. Stanie się tak niezależnie od tego, czy jesteś w grupie ryzyka, czy też nie jesteś. Badanie powinno się odbyć między 24 a 28 tygodniem ciąży. Rezultaty doustnego testu tolerancji glukozy – OGTT Dowiedz się więcej jak wygląda doustny test obciążenia glukozą. Diagnoza cukrzycy ciążowej nastąpi jeśli wyniki testu tolerancji glukozy OGTT spełniają przynajmniej jeden z poniższych warunków: mg/dl mmol/l Badanie na czczo 92 do 125 mg/dl* 5,1 do 6,9 mmol/l* 1h po przyjęciu 75g glukozy Ponad 180 mg/dl Ponad 10,0 mmol/l 2 h po przyjęciu 75g glukozy 153 do 199 mg/dl* 8,5 do 11,0 mmol/l* *Jeśli Twój wynik badania krwi na czczo lub po 2h od obciążenia glukozą wskaże wartości powyżej wskazanych w tabeli, wskazuje to na niezdiagnozowaną cukrzycę przedciążową. W takim przypadku mogą być niezbędne dalsze badania, aby stwierdzić, o jaki rodzaj cukrzycy chodzi. INDEKS GLIKEMICZNY Pewne produkty przenikają do krwioobiegu szybciej, inne wolniej. Te pierwsze charakteryzują się także tym, że szybko podnoszą poziom cukru we krwi, natomiast te drugie robią to dużo wolniej. Indeks glikemiczny to klasyfikacja produktów żywnościowych na podstawie tego, jaki wpływ mają na poziom glukozy we krwi w 2-3 godziny po ich spożyciu. Jeśli dany produkt ma wysoki indeks glikemiczny, oznacza to, że szybko przenika do krwi, a zarazem szybko podnosi stężenie glukozy we krwi. Dla diabetyka ma to ogromne znaczenie. Osoby chore na cukrzycę powinny unikać produktów o wysokim indeksie glikemicznym, a zamiast nich wprowadzić do jadłospisu pokarm, który jest bogaty w węglowodany, ale ma niski indeks glikemiczny. Diabetycy wciąż mają spory wybór i nie muszą rezygnować z produktów zawierających węglowodany, takich jak właśnie pieczywo czy makaron. INDEKS GLIKEMICZNY Tabela wartości do pobrania TUTAJ Bardzo fajny podział na produkty Źródło: TUTAJ Jeśli nie chcesz drukować tabeli wartości glikemicznych to możesz skorzystać z poniższej. To uproszczona tabela indeksów glikemicznych opracowanych przez Michaela Montignaca. Każdy produkt możesz też sprawdzić w wyszukiwarce produktów Szukaj specyficznego indeksu glikemicznego INDEKS GLIKEMICZNY NISKI Indeks glikemiczny niski czyli poniżej 36, jemy do woli! Przyprawy suszone – 5 Cebula – 15 Cukinia – 15 Cykoria – 15 Czarna porzeczka – 15 Fasolka szparagowa – 15 Grzyby – 15 Kiełki (fasoli mung, soi) – 15 Kiszona kapusta – 15 Ogórek – 15 Oliwki – 15 Orzechy i migdały – 15 Papryka (czerwona, zielona, żółta) – 15 Por – 15 Seler naciowy – 15 Soja, tofu – 15 Szparagi – 15 Warzywa zielono listne – 15 Bakłażan – 20 Czereśnie – 20 Sok cytrynowy (niesłodzony) – 20 Czekolada gorzka (70% kakao) – 25 Czerwona porzeczka – 25 Owoce jagodowe – 25 Pestki z dyni – 25 Wiśnie – 25 Zielona soczewica – 25 Ciecierzyca gotowana – 30 Czerwona soczewica – 30 Czosnek – 30 Dżem niskosłodzony – 30 Gruszka – 30 Makaron chiński – 30 Mleko sojowe – 30 Morele świeże – 30 Owoce cytrusowe – 30 Pomidory – 30 Twaróg odtłuszczony – 30 Amarantus – 35 Fasola – 35 Brzoskwinie, nektarynki – 35 Dziki ryż – 35 Groszek zielony – 35 Jabłka świeże, duszone, suszone – 35 Jogurt odtłuszczony – 35 Musztarda – 35 Nasiona (siemię lniane, słoneczniki) – 35 Pomidory suszone – 35 Seler surowy (korzeń) – 35 Śliwki – 35 Pieczywo chrupkie – 35 INDEKS GLIKEMICZNY ŚREDNI Indeks glikemiczny średni czyli 37-58, jemy i obserwujemy wynik cukru na glukometrze. Chleb i makaron razowy – 40 Fasola z puszki – 40 Figi suszone – 40 Kasza gryczana – 40 Makaron al dente – 40 Morele, śliwki suszone – 40 Otręby, płatki owsiane surowe – 40 Sok z marchwi – 40 Ananas (świeży) – 45 Kaszka pęczak – 45 Kokos – 45 Płatki śniadaniowe pełnoziarniste – 45 Ryż brązowy – 45 Soki cytrusowe bez cukru – 45 Winogrona – 45 Zielony groszek z puszki – 45 Żurawina – 45 Chleb orkiszowy – 50 Kiwi – 50 Kuskus – 50 Ryż basmanti – 50 Sok jabłkowy bez cukru – 50 Sok żurawinowy bez cukru – 50 Surimi (paluszki krabowe) – 50 Brzoskwinie z puszki – 55 Ketchup – 55 Musztarda – 55 Nutella – 55 Sok winogronowy bez cukru – 55 Spaghetti (ugotowane na miękko) – 55 Sushi – 55 INDEKS GLIKEMICZNY WYSOKI Indeks glikemiczny wysoki czyli powyżej 58, tych produktów staramy się unikać w cukrzycy ciążowej. Banany dojrzałe – 60 Kakao słodzone – 60 Kasza manna – 60 Lody słodzone cukrem – 60 Majonez – 60 Melon – 60 Miód – 60 Mleko tłuste – 60 Morele z puszki – 60 Owsianka gotowana – 60 Pizza – 60 Ryż jaśminowy, długoziarnisty – 60 Ananas z puszki – 65 Buraki gotowane – 65 Chleb pełnoziarnisty – 65 Dżem z cukrem – 65 Kukurydza – 65 Batoniki czekoladowe – 65 Muesli z cukrem lub miodem – 65 Rodzynki – 65 Ziemniaki mundurkach – 65 Amarantus dmuchany – 70 Bagietka – 70 Biszkopt – 70 Bułki pszenne – 70 Chipsy – 70 Chleb ryżowy – 70 Cukier – 70 Daktyle suszone – 70 Kasza jęczmienna – 70 Kleik ryżowy – 70 Maca (z białej mąki) – 70 Makaron z białej mąki – 70 Mąka kukurydziana – 70 Napoje gazowane – 70 Rogalik – 70 Ryż krótkoziarnisty – 70 Sucharki – 70 Ziemniaki gotowane – 70 Arbuz, dynia, kabaczek – 75 Bób gotowany – 80 Marchew gotowana – 80 Mąka pszenna – 85 Płatki kukurydziane – 85 Prażona kukurydza – 85 Chleb z białej mąki – 90 Mąka ziemniaczana – 90 Ziemniaki pieczone – 95 Ziemniaki smażone – 95 Skrobia modyfikowana – 100 Piwo – 110 Dlaczego lepiej wybierać ciemny chleb? Jasny chleb jest lekkostrawny, choć w niektórych sytuacjach zdrowotnych to ogromny walor dla organizmu, jednak trzeba sobie uświadomić, co to w istocie oznacza. Nasz organizm kromkę białego chleba trawi błyskawicznie, a zawarta w nim skrobia szybko rozkładana jest do glukozy. Po chwili w dużych ilościach glukoza zaczyna pojawiać się w krwioobiegu. Organizm jest wtedy „pod dużym wpływem” cukru i w odpowiedzi trzustka wydziela spore dawki insuliny. Insulina hamuje proces spalania tłuszczu i niestety potęguje jego magazynowanie. PSYCHODIETETYKA Cukrzyca ciążowa wymaga zmian w diecie. Jeśli do tej pory zwracałaś uwagę na to, co jesz i masz we krwi te tzw. „dobre nawyki żywieniowe” z pewnością nie masz większych problemów przy wymaganiach dietetycznych dotyczących cukrzycy ciążowej. A co, jeśli jadłaś większość tego, co kusi na sklepowych półkach, nie zastanawiając się nad składem, zawartością mikro i makroskładników? Myślisz sobie, że trzeba zacząć dietę, zagryźć zęby i przetrwać ten czas? Chcąc chronić zdrowie swoje oraz dziecka z pewnością nie rozważasz innej opcji. I słusznie, ale czy zmiana nawyków żywieniowych w tym okresie musi być drastyczna? Co, jeśli nie uda Ci się spełnić oczekiwań lekarza? Co, jeśli cukier przekroczy normę? Co pomyślisz? Jak się zachowasz i jak wysoko postawisz sobie poprzeczkę? Każda z nas jest inna, nie tylko pod względem parametrów zdrowotnych, ale psychiki. Jedna zmiana żywieniowa potrafi trwać od 3 miesięcy do 3 lat. Czy masz tyle czasu? Jak ma się dieta kobiety ciężarnej z cukrzycą ciążową do tych newsów? Dobrze, tylko podejdź do tego z głową. Oczekujesz od siebie co raz więcej, w każdej dziedzinie życia. Chcesz być idealna, jednocześnie zapominając o sobie. Być może Ty i Twój organizm łatwo zaakceptujecie zmiany, bo w końcu to pozytywny i dobry krok ku zdrowiu. Przygotuję Cię na coś, bo nawet ta minimalna zmiana na Twoją korzyść, może przynieść Ci uczucie dyskomfortu, ale to nic złego. Dlaczego? Jest po prostu inna i różna, od tego, co było do tej pory. Nic złego w tym, że czujesz pokusy, ani też w tym, że zdarzy Ci się wyjść poza ścisłe ramy diety, bo przecież Ty najlepiej znasz swój organizm. Oczywiście, nie usprawiedliwiam jedzenia słodyczy kilogramami, ale piszę o schematach i przyzwyczajeniach, które rządzą naszymi ciałami i umysłami. Nie miej wyrzutów sumienia, jeśli plan wykonasz w 80%, bo to ogromny sukces w tak krótkim czasie! A zmiany, które zafundowałaś swojemu organizmowi oraz dziecku są w 100% zauważalne i mierzalne, więc możesz być z siebie dumna za każdym razem, kiedy wdrażasz elementy zdrowej diety do swojego stylu życia. Agnieszka Gawlicka o sobie Przede wszystkim jestem mamą Helenki, ale też dyplomowanym psychologiem żywienia i dietetykiem klinicznym. Uwielbiam połączenie tych dwóch. Od jedzenia zależne jest wszystko, dlatego pasjonuje mnie, jak myślą o nim inni oraz jak niebezpiecznie potrafi zawładnąć ciałem czy umysłem. Jako dietetyk kliniczny zajmuję się żywieniem osób zdrowych oraz chorych. Nie boję się powiedzieć, że wszystkie jednostki chorobowe wymagają wsparcia dietetycznego, bo prawidłowe odżywienie organizmu to klucz do sukcesu. Dieta może być wsparciem w chorobie, ale nigdy nie powinna wypierać medycyny. Zajmuję się jedzeniem w każdej postaci, prowadzę też pierwszą w swoim mieście śniadaniownię. Prywatnie jestem posiadaczką niezliczonej ilości par butów, kocham spontaniczne podróże oraz pozytywne podejście do życia. Mgr Agnieszka Gawlicka dietetyk kliniczny, psycholog żywienia ul. Wolności 6 Leszno oraz ul. Wrocławska 50b (Willa Uroda) Jarocin tel. 725 124 233 W Gabinecie Dietetyki Medycznej i Psychodietetyki zajmuje się: – odchudzaniem, – terapią psychodietetyczną, – zdrowym odżywianiem, – żywieniem w alergii pokarmowej, – żywieniem w sporcie, – żywieniem kobiet w ciąży i karmiących, – żywieniem dzieci, – żywieniem w chorobach dietozależnych, – warsztatami i szkoleniami dietetycznymi, – zaburzeniami związanymi z jedzeniem. Dziękuję za Aga za rozmowę! A Was zapraszam na bloga Agi oraz na Instagram KONKURS: INDYWIDUALNA DIETA DLA CIEBIE Mamy razem z Agą przygotowaną niespodziankę dla Was. Kto chce wygrać indywidualną dietę dopasowaną do Twoich potrzeb z odpowiednią ilością kalorii i jadłospisem na 7 dni? Jeśli jesteś w ciąży, po ciąży, planujesz ciążę, masz cukrzycę ciążową lub nie, chcesz schudnąć lub przybrać na wadze lub po prostu chcesz rozpocząć nowy etap w swoim życiu – odpowiedź na pytanie: CO DIETA ZMIENI W TWOIM ŻYCIU? Agnieszka spośród wszystkich odpowiedzi pod tym wpisem na blogu wybierze jedną osobę, dla której sporządzi indywidualną dietę. Czekamy na komentarze do 22-10-2018! Wyniki zostaną ogłoszone tutaj pod tym wpisem najpóźniej 24-10-2018. Polecam Wam również artykuł o cukrzycy ciążowej u Mamyginekolog Zachęcam do dzielenia się swoimi doświadczeniami w komentarzach pod wpisem w temacie cukrzycy ciążowej. Jeśli tak samo jak ja, przechodzisz cukrzycę w ciąży, koniecznie daj znać: w jaki sposób dowiedziałaś się o swojej cukrzycy, jak sobie z nią radzisz oraz jak czujesz się w ciąży? Dajmy wsparcie innym słodkim mamom, które być może szukają informacji na temat cukrzycy w ciąży. Wiem, że nie jestem sama – Ty też nie. Razem będzie nam raźniej 🙂 ROZWIĄZANIE KONKURSU Dietę dostosowaną specjalnie do swoich potrzeb otrzymuje Monika Brzózka. GRATULUJEMY! Co dieta zmieni w moim życiu? Bardzo wiele. 😊Jestem w mojej pierwszej ciąży i również mam zdiagnozowaną cukrzycę.😞 Ciąża jest zagrożona, nie mogę funkcjonować tak jak dotychczas (nakaz leżenia!), przez co przybieram na wadze, a nie powinnam. Jak wiadomo ruch pomaga spalać cukry, lecz w moim przypadku jest to niemożliwe. 😞Drugą sprawa jest traktowanie po macoszemu diety kobiet z cukrzyca ciążowa. Co drug

czy została wam cukrzyca po ciąży